Dok Rusija nastavlja da gađa ukrajinske gradove i napreduje duž linije fronta u Donbasu, regionalni izbori u dvije države u istočnoj Njemačkoj zabilježili su porast podrške partijama ekstremne desnice i ekstremne ljevice.
Ono što je posebno zabrinjavajuće jeste da se obje strane protive podršci Ukrajini i podržavaju pogled na rusku agresiju protiv Ukrajine koji je više usklađen sa Kremljom.
Najveći dio krivice prebacuju na Zapad „da je isprovocirao Rusiju“.
Takvi stavovi i njihov uspjeh na glasačkim kutijama nijesu jedinstveni za bivšu Istočnu Njemačku. Druge države u centralnoj i istočnoj Evropi koje su bile pod sovjetskom kontrolom do 1989. godine su imale porast sličnih osjećanja, a posebno među njima članicama EU i NATO-a, Slovačkom i Mađarskom, ukazuje Stefan Volf, profesor Međunarodne bezbjednosti na Univerzitetu Birmingem a analizi za Global Policy journal.
Isto važi i za neke države koje su ranije bile dio Sovjetskog Saveza, kao što su Azerbejdžan i Gruzija.
Predstavljajući čudnu mješavinu straha, ozlojeđenosti i nostalgije, ovo ne znači prikrivenu restauraciju sovjetskog bloka, ali ukazuje na ideološku konsolidaciju barem u dijelu tog regiona.
U Mađarskoj se ova proruska pozicija uglavnom povezuje sa populističkim premijerom zemlje Viktorom Orbanom.
Na vlasti od 2010. Orban je sebe i svoju zemlju udaljio od liberalno-demokratskih ideala koje je zastupao krajem 1980-ih i početkom 1990-ih.
To je dovelo do toga da Evropska komisija i parlament osude Orbana zbog podrivanja demokratije i vladavine prava.
Evropski sud pravde izrekao je Mađarskoj kaznu od 200 miliona eura (168 miliona funti) zbog namjernog kršenja pravila EU o azilu.
Ništa od toga nije spriječilo Orbana da ostvari četvrtu uzastopnu pobjedu na nacionalnim izborima 2022. godine, ali je njegov savez gurnuo na ispod 50 odsto glasova na izborima za Evropski parlament u junu.
Uprkos tome što je na evropskim izborima prvi put u dvije decenije dobio manje od polovine glasova, Orban je udvostručio svoj pro-Putinov stav.
Bio je prvi premijer bilo koje članice EU i NATO koji se rukovao sa Putinom. U oktobru 2023. u Pekingu, ponovio je isti trik iz Moskve samo nekoliko dana nakon što je Mađarska preuzela rotirajuće predsjedavanje EU u julu 2024.
Njegov slovački kolega Robert Fico povratio je premijersku poziciju svoje zemlje u oktobru 2023, takođe na proruskoj i antiukrajinskoj platformi.
Za razliku od Orbana, Fico je ljevičarski populista i moderirao je svoj stav o Ukrajini nakon posjete Kijevu u januaru 2024. Ipak, širi proruski sentiment većine biračkog tijela bio je očigledan na predsjedničkim izborima u aprilu 2024.
Izvan NATO-a i EU, Putinu su se takođe priklonili i drugi lideri. Jedan od primjera je dugogodišnji vladar Azerbejdžana, Ilham Alijev, koji je posjetio Moskvu u aprilu 2024. i poželio dobrodošlicu Putinu u Baku u avgustu.
Od početka rata protiv Ukrajine u februaru 2022, Azerbejdžan je bio ključan za Rusiju, obezbjeđujući pristup osnovnim trgovinskim koridorima, kako bi se zaobišle zapadne sankcije.
Jedan od njih je međunarodni transportni koridor sjever-jug koji povezuje Rusiju preko Azerbejdžana sa Iranom.
Azerbejdžan je takođe podnio zvaničnu prijavu za pridruživanje BRIKS savezu (Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južna Afrika) dan nakon Putinove posjete u avgustu.
Takođe je krajem jula podnijela zahtjev za status posmatrača u Šangajskoj organizaciji za saradnju, čime je Azerbejdžan bio korak bliže punopravnom članstvu u bloku koji predvodi Kina.
A tu je i Gruzija – nekada svetionik demokratske obnove na postsovjetskom prostoru, a sada postepeno klizi u prorusku autokratiju.
Tbilisi i Moskva su postepeno obnovili veze u okviru političke partije Gruzijski san, koja je vladala zemljom više od jedne decenije, uprkos rusko-gruzijskom ratu 2008.
Retorički, gruzijska vlada ostaje posvećena članstvu u EU. Odlukom Evropskog savjeta iz decembra 2023. Gruziji je dodijeljen status zemlje kandidata. Ipak, odnosi sa EU su se značajno pogoršali od proljeća kada je vlada u Tbilisiju proogurala zakon o takozvanim stranim agentima, uprkos protestima javnosti i EU.
Zakon predstavlja potencijalno koristan alat za vladu Gruzije da ograniči rad proevropskih organizacija civilnog društva, a napravljen je po uzoru na nedavno prošireno rusko zakonodavstvo.
Autoritarni pečat
Činjenica da nakon više od dvije i po godine brutalnog rata Rusija kao zemlja agresor uživa neku vrstu ponovnog oživljavanja simpatija, očigledno mora da zabrinjava Ukrajinu i njene zapadne partnere.
Sve veći autoritarni pomak u istočnoj Njemačkoj, Slovačkoj i Mađarskoj, te Azerbejdžanu i Gruziji nije započeo ratom u Ukrajini, ali se kao rezultat toga nesumnjivo ubrzao.