Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Crna Gora je postala, od kraja 1918. godine, i bila dugo godina zatim, zemlja zgarišta, krvi, ognja i pepela; nakon, ondašnje, njene bespravne i zločinačke nasilne aneksije Srbiji, pretvorena je bila u takvu zemlju, pod žezlom srpskog (srbijanskog) regenta i, isto tako, od 1. decembra 1918., regenta države KSHS, a od 1921. godine kralja države SHS – Aleksandra Karađorđevića.
Zapravo, Aleksandar Karađorđević, od 1919. i godinama zatim „je konačno uspio da vidi anektiranu Crnu Goru i 6000 crnogorskih domova uništenih i spaljenih do pepela-gdje su kao rezultanta svega najbolji ljudi Crne Gore koji su preživjeli ili izbjegli neizrecivu brutalnost njegove bande sada u egzilu i čekaju momenat da zadaju smrtonosni udarac uništiteljima njihovog voljenog ognjišta“ [1].
Činjenica je, da je crnogorski oficir viteškog duha, major (komandir) crnogorske vojske Šćepan Mijušković, jedan od glavnih vođa Božićnog ustanka crnogorskog naroda na području Nikšića i okoline, od kraja 1918., i tokom 1919. godine, bio od strane srpskih vojnih, policijskih i okupatorskih civilnih vlasti (službenim okriljem režima KSHS), nakon prvobitnog vojnog sloma Božićnog ustanka januara 1919. godine, stalno proganjan, optuživan, nadziran, uhapšen, utamničen i da je on proveo dvije i po godine u zatvoru u podgoričkoj »Jusovači« (1919-1921), te, suđen, šikaniran i maltretiran, a po oslobođenju iz političkog zatvora, na osnovu amnestije, potom na razne načine i tretiran kao opasan politički protivnik novonastalog režima, koji je tlačio Crnu Goru, Crnogorke i Crnogorce i mnogobrojne stanovnike bivše Kraljevine Crne Gore.
Pošto okupacione srpske vlasti, pod firmom KSHS, nijesu mogle dokazati njegovu »krivicu«, koje nije uopšte ni bilo, nakon zatvaranja i robijanja, pušten je na slobodu polovinom 1921. godine, ali je Šćepan Mijušković stalno i posebno, nakon toga, bio pod žandarmerijskom i drugom prismotrom, nadzorom i progonom. Srpskim okupacionim vlastima bio je on trn u oku i one su doninjele i sprovele u djelu odluku o njegovom ubistvu, koje je i izvršeno na svirep i monstruozan način. Njegov ubica bio je zloglasni srpski žandrmerijski kapetan i komandant žandarmerije KSHS u Nikšiću Milan Kalabić, Srbin iz Dervente, sa saradnicima, a on je, Kalabić, već od ranije bio poznat po svojoj zločinačkoj djelatnosti vršenoj sa pozicija vlasti protiv crnogorskog ustaničkog pokreta otpora.
Zbog svirepog i zločinačkog ubistva majora Šćepana Mijuškovića i njegovog bratučeda Stevana Mijuškovića, nekadašnjeg crnogorskog perjanika, koje je izvršeno 21. februara 1924. godine u Nikšiću, a čiji su izvršioci bili žandarmerijski kapetan Milan Kalabić, Vasilije Grbić i podnarednik Krsto Đurđević i Petar Feralo, u Kraljevini SHS poslanici patriotske i opozicione Crnogorske (federalističke) stranke Mihailo Ivanović i Milo Dragojević, podnijeli su 11. aprila 1924. godine interpelaciju Ministru unutrašnjih poslova, na koju uopšte nije odgovoreno od strane nadležnih faktora. Ta interpelacija objavljena je u listu »Crnogorac«, zvaničnom organu Crnogorske stranke (federalista), u broju 9. od 21. februara 1925. godine.
Zagrebački list »Hrvat«, broj 1234, od 16. Travnja/aprila 1924. godine, pod naslovom »Krvavi režim. Zločinstva organa vlasti u Crnoj Gori« je u uvodniku integralno objavio pomenutu interpelaciju, kojoj je dao svoj redakcijski komentar, u kome akcentuje da ono što iznijeli crnogorski poslanici Mihailo Ivanović i Milo Dragojević u beogradskoj skupštini jeste »užasna slika krvavog režima, koji su stvorili radikali s Pašićem na čelu«.
Vođa hrvatskog naroda u Kraljevini SHS i lider Hrvatske seljačke stranke Stjepan Radić je, u izjavi povodom ubistva Šćepana i Stevana Mijuškovića i podnošenja navedene interpelacije od strane poslanika Crnogorske stranke o ovome zločinu, u glasilu HSS-a »Slobodni dom«, broj 18. od 30 travnja 1924. godine, u članku »Crna Gora pod satanskom vladom« naveo i ovo:
»I zaista sve ono što su radili i još rade Pribićevićevi batinaši i Pašićevi radikali u Crnoj Gori, to nijesu su zločini samo za interpelaciju ili za službeni progon, nego su to bezboštva, radi kojih treba srušiti i zauvijek onemogućiti čitav ovaj radikalsko-batinaški režim«.
Stoga je, po ocjeni Stjepana Radića »sada prvi i glavni posao« Hrvata u beogradskom parlamentu KSHS i van njega taj da »u zajednici sa ostalima, ruše i obaraju režim kako bi oslobodili Crnu Goru i Makedoniju, a i sami sebe, od ovih strahota, za koje eto nemamo u svom jeziku niti pravoga izraza«.
Povodom masovnih zločina koje je srpski osvajački režim vršio u Crnoj Gori nad crnogorskim narodom Stjepan Radić je u znak prijateljstva i solidarnosti sa potlačenom crnogorskom nacijom uputio jedan direktni proglas (manifest) Crnogorcima, što je konstatovala i beogradska »Politika« u članku »Radić i Crnogorci« u broju 5762 od 10. maja 1924. godine.
U tome manifestu HSS-a, objavljenom 1. maja 1924. godine, kojeg su podržali 70 hrvatskih poslanika u parlamentu u Beogradu, protiv srpskih zločina u Crnoj Gori stoji i ovo:
»Braćo Crnogorci!
Mi, Hrvati, imamo na najljepšim stranicama naše književnosti, nazvan Crna Gora, veličanstveni oltar slobode u najčudesnijem hramu božanskog djela. Mi smo vas proglasili, Crnogorci, ne samo predstavnicima ideala herojstva već primjerom nedostižne čestitosti i poštenja. Mi, Hrvati, suzbijamo beogradski centralizam i Pašićevu korupciju ne samo iz ovog razloga već naročito zato što svojim nečistim rukama uništavaju veličanstveni oltar crnogorske slobode, divljački vas progone i đavoljski zlostavljaju. Čak i da ovaj beogradski centralizam nije učinio drugo zlo do da prezire, sramotno i divljački, čast i slobodu Crne Gore i da pretvara Crnu Goru u mjesto na kojem vlada strah i trepet, mi se, Hrvati, nikada nećemo moći pomiriti sa tim groznim zločincima«.
U tome proglasu HSS-a čiji je lider Stjepan Radić pozivaju se Crnogorci da ruše beogradski centralizam »radi toga što svojim poganim rukama razvaljuje veličanstveni žrtvenik crnogorskog naroda i Crnu Goru pretvara u jedno strašno zgarište i grobnicu«.
Jedan od značajnih, i do smrti rezistentan i vjeran Crnoj Gori, crnogorskih političkih emigranata i dosljednih patriota, suverenista i borac za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, učesnik Božićnog ustanka 1919., oficir crnogorske vojske, pripadnik njenog oficirskog kora u Gaeti (1919-1922), politički emigrant princ Milo Petrović-Njegoš je iz Londona 2. oktobra 1925., protestovao zbog političke manifestacije priređene u Crnoj Gori i na Cetinju 1925. godine, kada je Aleksandar Karađorđević, s ciljem, pokušaja konačne, pacifikacije Crne Gore posjetio Crnu Goru i podigao, te septembra te godine posjetio, Kapelu na Lovćenu, svoju zadužbinu i dinastije Karađorđevića (a ne obnovio Njegoševu kapelu), u kojoj su prenijete iz Cetinjskog manastira i sahranjene Njegoševe kosti.
Princ Milo Petrović-Njegoš je, protestujući tada, u jednom podužem članku pisao o srpskoj okupaciji i aneksiji Crne Gore i teroru sprovođenim nad crnogorskim narodom. Naime, taj članak princa Mila Petrovića objavljen je u listu „Crnogorski glasnik/Montenegrin Herald“, Detroit, Mičigen, godina X, broj 78, ponedjeljak, 2. novembar 1925. godine, strana 2-3.
Pored ostaloga, Milo Petrović-Njegoš piše u tome tekstu i ovo: „Skoro će tri godine, da se radi posredstvom biogradskih samsara[2],kako i na koji način da se dođe do toga cilja. Nijesu se žalili ni ordeni ni novac, samo da se u tome uspije i da se tijem uvjeri crnogroski narod, kako je tobož takozvana „Podgorička skupština“ bila zakoniti faktor uništenja Crne Gore.
Čekalo se je tri godine, ne zato da se podgine grob i spomenik-već da se prosutim milijonima, silom bajoneta i podlim prevarama očiste crnogorske planine od Sava Raspopovića, serdara Bašovića[3] i ostalog društva. Sve dotle beogradski političari su manevrisali pod izgovorom priprema groba i kapele da ostvare tobožnju „želju“ kraljevu, da posjeti Crnu Goru; sve to nije bilo ništa drugo do goli strah, veći nego li onaj poslije smrti njegovog pokojnog oca, kada ga je Nikola Pašić doveo kao izbjeglu odivu iz Pariza.
… Kakvom ništavilu i pakosti služe ovakvi postupci, i koji je cilj Srbijanaca bio za svečani prenos kostiju Vladike Rada, jasno se vidi iz jednoga članka, pod naslovom: “Mi i inostranstvo“, a koji je beogradska „Pravda“ od 21. septembra ov .god. donijela (br. 261), i u kome napada Veliku Britaniju radi toga što brani pravednu stvar Crne Gore; u tome članku veli: „Treba se setiti, na primer „engleske bolesti“ u Donjem Domu (znači u Parlamentu), treba se setiti tog zanimljivog pitanja, koje je bilo postalo i suviše komično, i u opšte neozbiljno u celom svetu…. Da, za njih u Beogradu je „komično i smešno“ sve ono što je u korist Crne Gore i crnogorskog naroda. Za njih je eto i parlamenat Velike Britanije „komičan i smešan“-ali im nije komična brutalna komedija, koju oni čine po Crnoj Gori.
Eto, predstavnici Srbije sami kažu, da su samo ovoga radi, neprestano radili, ne žaleći truda ni novca, samo da im kosti jednog Njegoša posluže kao sredstvo popularisanja njihovog kralja među crnogorskim narodom. Da to u praksu stave, prosuti su mnogi milijoni, koji se nijesu mogli izdati za grob i spomenik Njegošev prema Meštrovićevom planu, već su pionerske čete krpile onu staru kapelicu i grob, kao i za vojnike, koji su padali u ratu; da to mognu izvesti, a taj novac se je trošio na ubijanje i zatvaranje crnogorskih pobornika i boraca“.
[1] Nikola Petanović, „Crnogorsko ogledalo“, Matica crnogorska, priredio Gordan Stojović, Cetinje-Podgorica, 2006, str. 76.
[2] Samsar je riječ koja označava: trgovačkog posrednika, trgovačkog agenta koji obavlja posao za račun gazde U ovom slučaju misli se na sluge i poslušnike beogradske vlasti u Crnoj Gori, na političke trgovce.
[3] Radi se o čuvenim crnogorskim zelenaškim ustanicima, komitima i oficirima borcima za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru-komandiru Savu Raspopoviću, i komitskom vojvodi Milutinu-Muju Bašoviću, koji su, još sa 9 svojih saboraca, ubijeni u Šćepan dolu u Rubežima kod Nikšića 28. decembra 1923. godine od strane srpske vojske, žandarmerije i bjelaških kontrakontskih četa. Nije nam poznato da je Mujo Bašović, koji je bio u krvnoj vezi s Petrovićima s Njeguša, nosio zvaničnu vojnu (počasnu) titulu serdara, koju bi mu dodijelila crnogorska Vlada i dvor kralja Nikole, ali je kasnije od 1918. godine Mujo Bašović kao borac i ratnik i ustanički, komitski četovođa izuzetno bio poštovan od strane crnogorske emigracije-Dvora, Vlade i vojske u egzilu.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta