Kako su velikosrpski okupatori sa genocidnim namjerama uništavali Crnu Goru s ciljem da se istrijebe Crnogorci

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

(POTJERE, PROGONI, HAPŠENJA, OTPORI I STRADANJA CRNOGORSKIH USTANIČKIH VITEZOVA 1918-1920)

Pod političko-ideološkim egidom i vođstvom crnogorskog Dvora kralja Nikole i Vlade iz egzila, na čelu sa Jovanom S. Plamencem,  zelenaški komiti i ustanici u otadžbini, borili su se za opstanak nezavisne crnogorske države i za poštovanje njenog punog suvereniteta i međunarodno-pravnog subjektiviteta.

Jedan dio njih (130 oficira i vojnika), crnogorskih slobodara, patriota i vitezova, došli su iz Italije jula 1919. godine u ekspediciji komandira Krsta Zrnova Popovića, i borili se protiv srpskih okupatorskih trupa i vlasti, a najveći dio njih su već bili u domovini, u zemlji, i pridružili su se masovno zelenaškom ustaničkom pokretu i komitskim grupama, koje su vodili oficiri crnogorske vojske i kralja Nikole i borili se čvrsto i stradali za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.

Brojni od njih bili su, potom, uhapšeni, zatvoreni, isljeđivani, mučeni i suđeni od strane režima 1920. godine i kasnije, jer su bili protiv odluka koje je izglasala tzv. Podgorička skupština 13/26 novembra 1918. godine i jer su su učestvovali u Božićnom ustanku 1919. godine i zatim  ustaničkom, intenzivnom, pokretu i gerilskim akcijama, preduzimanim naročito tokom 1919. i 1920. godine. Bili su oni od strane vojske, žandarmerije, gonećih odreda KSHS ubijani, ili ranjavani u borbi, hvatani od strane potjera režima ili su bili, prinudno dovedeni u situaciju da se predaju premoćnim okupacionim vlastima, i na to su bili namorani, usljed užasnih stradanja, mučenja, ucjena, prijetnji, progona i pogroma, koje su masovno preživljavale i doživljavale njihove porodice, bratstva, sela, plemena, koja su sistematski i planski paljena, pljačkana i uništavana od strane okupatorskih trupa i vlasti.

Zatvori na Cetinju, u Podgorici, Nikšiću, Kolašinu, Baru i drugim gradovima i mjestima bili su prepuni crnogorskih slobodara, zelenaša, patriota, ustanika… O tome je pisala i sarajevska „Srpska riječ“, koja je kritikovala stanje u Crnoj Gori i postupanje organa nove vlasti. Kritikovala je teror u Crnoj Gori, navodeći da se bez sudskog rješenja zatvaraju ljudi i da tako provode u zatvoru dugo, a bez predavanja sudu.

(Vidi: „Srpska riječ“, Sarajevo, broj 45. 5. mart 1920, članak „Iz Crne Gore“).

Prema procjenama vojnih vlasti u cetinjskom, barskom, kolašinskom, nikšićkom i andrijevačkom srezu krajem decembra 1919 imalo je 1796 ustanika, „odmetnika“, kako ih je nazivao okupator.

U izvještaju povjerenika Vlade KSHS Ivana -Lole Pavićevića od 3. februara 1920. godine, poslatom Ministru unutrašnjih djela u Beogradu, navodi se da je od 4. decembra 1919 do 2. februara 1920. godine izbačeno iz stroja 420 crnogorskih ustanika, komita Režim ih neprikladno naziva „odmetnicima“ itd. U Izvještaju komandanta Zetske divizijske oblasti srbijanskog generala Miloša M. Mihailovića od 1. februara 1920. godine navodi se da se „gonjenje odmetnika najintezivnije produžava. Odmetnici počinju malaksavati, što najbolje svedoči jako predavanje i to iz družine Krsta Popovića i Dušana Vukovića, gde je do sada bio najjači. Danas se predalo: komandantu čevskog odreda: bivši Barjaktar Filip Krivokapić, sa celom svojom družinom od 56. odmetnika, svi iz Cuca, i još 4 odmetnika, svega 61 odmetnik“.

U tom izvještaju nalazimo podatak da se 1. februara komandantu Nikšićkog Gonećeg odreda predao jedan od najpoznatijih komitskih vođa pop Ljubomir-Ljubo Nikolić sa 8 drugova. To znači da se 1. februara 1920. godine, predalo okupacionim vlastima 70 boraca, i to: iz komitske grupe barjaktara Filipa Krivokapića iz Cuca 61, i 9 iz grupe popa Ljuba Nikolića iz Nikšića, zajedno sa svojim vođama. Do početka februara 1920. godine, Čevskom gonećem odredu predalo se još 11 crnogorskih komita, a Nikšićkom gonećem odredu 4 komita, a neposredno prije toga, 30. januara 1920. godine, Čevskom gonećem odredu predalo se 13 crnogorskih gerilaca; Nikšićkom gonećem odredu 1, dok su uhvaćena u borbi 4.

Komandant Zetske divizijske oblasti general Miloš M. Mihailović izvještava vlasti u Beogradu 2. februara 1920. godine da su se tog dana predali 20 crnogorskih komita iz Cuca komandantu Čevskog gonećeg odreda, a 1 komita komandantu Nikšićkog gonećeg odreda. Okupacioni general Mihailović sumira rezultate akcije protiv crnogorskih gerilaca, pa eksplicira da je vojna akcija protiv crnogorskih komita od 4 decembra 1919. do zaključno s 2. februarom 1920. godine urodila plodom i da je: ubijen 21 crnogorski „odmetnik“, da je uhvaćeno 43, s oružjem odbjeglih regruta Nikšićkog bataljona 122, a da se predalo 235, svega 421 crnogorskih komita. U izvještaju Komande Zetske divizijske oblasti, od 3. februara 1920 godine, navodi se podatak da se Čevskom gonećem odredu predalo 6 komita, podgoričkom gonećem odredu 2 komita, Nikšićkom gonećem odredu 6, od kojih je jedan kapetan crnogorske vojske Boško Ćetković, – ukupno 14 komita. Gonećim odredima vojske 5. februara 1920. godine predao se crnogorski patriota i kapetan crnogorske vojske Simo Krivokapić, jedan od čuvenih komitskih vođa, sa tri svoja druga. Tada se Čevskom gonećem odredu predao 1 crnogorski komita, dok su 4 uhvaćena, a Nikšićkom gonećem odredu predalo se 2 komita, dok se 6. februara 1920. godine u Nikšićkom kraju predalo još dvojica crnogorskih gerilaca, a 1 je uhvaćen.

Silom prilika i brutalne represije se to zbivalo, ne dobrovoljno, već prinudnim putem, o čemu sam prijethodno naveo neke od ključnih razloga zašto se to događalo.

Komandi Zetskog gonećeg odreda 5. februara 1920. godine predalo se 5 komita, a Komandi Nikšićkog gonećeg odreda 3 komita i 4 odbjegla regruta. Povjerenik Beogradske Vlade za Crnu Goru Ivan -Lola Pavićević u šifrovanoj depeši sa Cetinja 10. februara 1920. godine izvještava Ministra unutrašnjih djela u Beogradu da se iz nikšićkog i kolašinskog okruga u periodu od 3. februara do 10. februara 1920. godine predalo vlastima i da je od vlasti uhvaćeno 76 crnogorskih komita. Komandi Čevskog gonećeg odreda 10. februara 1920. godine u Cucama se predao gerilac, ustanik i patriota crnogorski Jovo Zvicer, a kapetan crnogorske vojske i komita Krsto Nj. Vujović iz Mikulića predao se na Cetinju- on je bio jedan od vođa komitskog pokreta na prostoru Katunske nahije.

Jedan od najpoznatijih ustaničkih i komitskih vođa s prostora Nikšića i okoline kapetan Ilija Damjanović (koji je kraće vrijeme bio primljen u vojsku Kraljevine SHS, ali je ubrzo napustio i pridružio se crnogorskom ustaničkom i komitskom pokretu i postao jedan od njegovih vođa) predao se 11. februara 1920. godine Komandantu Nikšićkog gonećeg odreda. Istome se predao i komandir crnogorske vojske i komitski vođa Mato Todorović sa 11 komita. Tokom februara 1920. godine u akciji protiv crnogorskih ustanika i komita uhvaćeni su i “privoljeni”, naćerani, na predaju: komandir crnogorske vojske Ibro Bulatović, jedan od vođa komita u kolašinskoj oblasti, te crnogorski oficir Luka Popović, jedan od komitskih vođa u Nikšićkom kraju.

U akcijama protiv crnogorskih ustanika i komita do 7. marta 1920. godine, okupacione srpske vlasti postigle su sljedeće rezultate: ubijeno je 22 komita, crnogorska borca za slobodu i državu Crnu Goru; uhvaćeno i natjeramo na predaju njih 599, te, opet, uhvaćeno i natjerano na predaju 136 odbjeglih vojnika, koji su bili pod uticajem komitske agitacije i koji se od njih nijesu puno razlikovali, dakle, ukupno 757 crnogorskih komita.

Srpske (srbijanske) okupacione trupe (pod firmom države KSHS) 15. februara 1920. godine, sa boko-kotorskog odsjeka, uhvatili su dva crnogorska komita od kojih je jedan Krsto Kašćelan sa Njeguša, a tog dana se Čevskom gonećem odredu okupacionih vlasti, predalo 9 komita, a Komandi Nikšićkog Odsjeka 6 komita, dok su uhvaćena 3 ranije odbjegla regruta. Komandantu Čevskog gonećeg odreda 17. februara 1920. godine predalo se 15 crnogorskih komita iz Njeguša i 2 komita iz Cuca, od kojih je jedan ranije bio stalni ordonans vrhovnog komandanta svih crnogorskih komita komandira Krsta Zrnova Popovića. Tog dana (17. II 1920), Komandi Nikšićkog gonećeg odreda predali su se 2 crnogorska gerilca.

U izvještaju Komandanta Zetske divizijske oblasti KSHS generala Miloša Mihailovića od 19. februara 1920. godine kaže se da su se Nikšićkom gonećem odredu tog dana predali 10 crnogorskih komita, od kojih su dvojica komitske vođe i to: poručnik crnogorske vojske Kosto Radović (inače, on je bio u rangu kapetana crnogorske vojske) iz Banjana i poručnik Ilija Kecojević iz Pive. Oni su bili znameniti borci, kao i ostali navedeni u ovom tekstu, oficiri, vojnici i komiti za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.

Tada se Čevskom gonećem odredu predalo još 5 komita, u Boki Kotorskoj 3 komita iz Cuca, a na Cetinju 1 komita. Komandant „Čevskog odreda za gonjenje odmetnika“ srbijanski pukovnik Stojan M. Popović (iz Varvarina, Srbija), u izvještaju Komandantu Zetske divizijske oblasti 20. februara 1920. godine dostavlja spisak sa brojnim stanjem crnogorskih komita u čevskoj i njeguškoj oblasti, sa preciziranjem vođa komitskih grupa, pa zaključuje da je komita bilo 374, te da je od tog broja emigriralo u Italiju 84, da je uhvaćeno 234, a ubijeno 7, i da se u šumi nalaze još 49 komita.

Komandantu cjelokupne žandarmerije u Beogradu, pukovnik u Crnoj Gori osvajačke i okupacione vojske i žandarmerije, Hurkijević s Cetinja piše u izvještaju od 23. februara 1920. godine da se toga dana sa svojim pristalicama predao vlastima na Cetinju jedan od ustaničkih i komitskih komitski vođa kapetan Đuro Kapičić (Kapa) iz Uganja, srez Cetinjski (Đuro Kapa je, inače, bio komandir/major crnogorske vojske i istaknuti patriota ratnik, ustanik i gerilac), sa 12 komita, a istoga dana predao se u Nikšiću jedan od ustaničkim i komitskih vođa u Nikšićkom kraju barjaktar crnogorski Nikola Perović. Većina uhapšenih prebačeni su potom u cetinjski zatvor, a jedan dio njih u nikšićki i druge zatvore.

Iz “Sudskog zatvora” na Cetinju 15. jula 1920 godine uspjelo je da pobjegne 58 crnogorskih rodoljuba, ustanika i komita, koji su bili ranije utamničeni od strane okupacionih srpskih vlasti. Nakon njihovog bjekstva vlasti su se dale u potragu, potjeru za njima. Tada su iz Cetinjskog zatvora uspjeli da pobjegnu sljedeći crnogorski suverenisti, slobodari, stradalnici za Crnu Goru i viteški gerilci, koji su uspjeli da se hrabro oslobode okupacionih srpskih okova i tamnice:

I to : iz cucke opštine, sreza čevskog: Nikola Perović, Vaso Krivokapić, Golub Roganović, Petar Gardašević, Nikola Stevović, Radovan Roganović, Vaso Roganović, Vuko Perišić, Lazar Mijanović, Dušan Mijanović, Jošo Popović, Jagoš Krivokapić, Đoko Krivokapić, Jovan Krivokapić, Todor Krivokapić, Ćetko Banićević, Blagoje Zvicer, Jovo Zvicer, Mitar Marković, Mitar N. Marković; iz opštine zagaračke Andrija Raičević, iz opštine njeguške Dušan Vrbica i Milo Kašćelan ; iz opštine konadžijske Andrija Paović, Pavle Kaluđerović, iz opštine Ljubotinjske Petar Knežević, iz opštine Kosijerske Periša Nikolin Adžić, iz opštine Župske (Župe Dobrske) Filip Jovićević, iz cucke opštine, Miloš Z. Krivokapić, Filip Krivokapić, Mitar I. Krivokapić, Mitar Nj. Krivokapić, Mitar Perišić, iz opštine Konadžijske Milo Lipovina (on je iz Bjeloša), iz opštine Bjeličke, Andrija Vujić, Milutin Drašković,  te Pavle Gardašević, iz opštine čevske, pa Marko Vujović, iz opštine bjeličke i Bjelice : Mihailo S. Vujović, Radovan Vujić, Jošo Vujić, Krsto Pravilović, Vuko Vujošević, Milan Milić ; iz opštine cucke Mato Popović, Mašan Popović, Živko Popović ; iz njeguške opštine Jovan Peraš, iz cucke opštine Lazar Jovanović, Dušan Krivokapić, Nikola Krivokapić, Jovan Živković, Pero Popović, Mitar J. Popović, Boško P. Popović, Baćo Đ. Popović, Ilija Krivokapić i Bajo Banićević.

Oni su, uspjeli, na silu, kako su onda jedino mogli i morali, što je prirodno, a nošeni duhom časti, etike, patriotizma, slobode i otpora zlotvorima Crne Gore, da razbiju zatvorske okove, gvožda, stražu i da « pobjegnu », odnosno, da se oslobode iz srpskog osvajačkog i okupatorskog zatvora, uvedenog na Cetinju još krajem 1918. godine. I to su uradili polovinom 1920. godine, i nastavili su oni da vode herojsku i mučeničku borbu za Pravo, Čast, Slobodu i Nezavisnost Crne Gore, a protiv velikosrpske okupacije i nasilne aneksije crnogorske države i ugnjetavanja crnogorskog naroda.

I prolazili su golgotu, kasnije, kao i prije, boreći se, stradajući i vjerujući u sveti ideal, izražen u maksimi, zakletvi: Da je vječna Crna Gora!!!

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta