Decenijama je Balkan bio žarište geopolitičkih napetosti. Istorijske složenosti i etnički sukobi učinili su ga plodnim tlom za vanjsku manipulaciju.
Tokom posljednjeg decenija Rusija se etablirala kao snažna remetilačka sila, koristeći svoj uticaj za destabilizaciju Balkana, potkopavanje evropskog jedinstva i izazivanje zapadnih demokracija. Međutim, uprkos sve brojnijim dokazima o malignim aktivnostima Moskve, ostaje zabrinjavajuće samozadovoljstvo među zapadnim silama, čije nedjelovanje rizikuje da dođe do prepuštanja vitalne regije agresivnom protivniku, za Kyiv Post piše Orhan Dragaš, srpski stručnjak za bezbjednost i međunarodne odnose.
“Ruski interes nije slučajan”
Ruski interes za Balkan nije ni nov ni slučajan, to je proračunata komponenta njene šire vanjskopolitičke agende usmjerene na očuvanje njene sfere uticaja, projektovanje moći i destabilizovanje Evrope. Balkan sa svojom mješavinom istorijskih sukoba, etničkih podjela i političke nestabilnosti predstavlja idealnu pozornicu za moskovsku strategiju upravljanog haosa. Podsticanjem nestabilnosti u regiji Rusija nastoji da postigne nekoliko strateških ciljeva.
Prvo, ima za cilj spriječiti potpunu integraciju balkanskih zemalja u zapadne institucije kao što su NATO i Evropska unija. To je bilo očito u glasnom protivljenju Rusije širenju NATO-a tokom pristupanja Crne Gore 2017. i Sjeverne Makedonije 2020. godine. Obje zemlje suočile su se s nizom kampanja dezinformisanja i tajnih operacija koje je orkestrirala Moskva.
Drugo, Kremlj koristi Balkan kao tačku pritiska da oslabi i podijeli EU. Zamor od proširenja EU i percipirana ravnodušnost prema regiji stvorili su prostor Rusiji da se predstavi kao alternativni partner, osobito u zemljama poput Srbije, gdje su proruski osjećaji još uvijek veoma jaki. Držeći Balkan u stanju stalne neizvjesnosti, Moskva se nada da će iskoristiti podjele unutar EU, podstaknuti neslogu među članicama i na kraju potkopati evropsku koheziju.
Hibridno ratovanje
Konačno, akcije Rusije na Balkanu služe kao poligon za njenu širu taktiku hibridnog ratovanja. Moskva usavršava svoje tehnike uticaja, u rasponu od kibernetičkih napada do kampanja dezinformisanja te ih primjenjuje na druge dijelove svijeta, uključujući istočnu Evropu i Bliski istok. Balkan je, dakle, ne samo meta nego i laboratorija ruskih malignih aktivnosti.
Ruske metode na Balkanu su višestruke i kombinuju čvrstu silu sa sofisticiranom taktikom mekšeg pristupa. Kremlj je koristio širok raspon sredstava, uključujući energetsku zavisnost, političku korupciju i agresivnu propagandu, kako bi učvrstio svoj uticaj i postigao svoje ciljeve.
Rusija je ovladala umijećem dezinformisanja na Balkanu, iskorištavajući fragmentirani medijski krajolik regije i slabu institucionalnu otpornost. Ruske dezinformacije primarno ciljaju na Balkan, svakodnevno šireći stotine lažnih vijesti i teorija zavjere kako bi podstaknule antizapadne osjećaje i produbile društvene podjele, navodi Evropska služba za vanjsko djelovanje (EEAS).
Snažna uporišta prokremaljskih medija
Ruski državni mediji poput Sputnika i RT-a uspostavili su snažna uporišta u regiji, emitujući sadržaje koji veličaju rusku moć, omalovažavaju Zapad i potiču nacionalistički žar.
Energetska zavisnost još je jedno moćno oružje u arsenalu Moskve. Rusija je i dalje dominantni opskrbljivač prirodnim gasom za nekoliko balkanskih zemalja, uključujući Srbiju i Bosnu i Hercegovinu, i koristi ovu zavisnost za politički uticaj. Na primjer, Srbija je gotovo u potpunosti zavisna od ruskog gasa i nije poštovala sankcije EU protiv Moskve. Kremlj je takođe uložio velika sredstva u projekte energetske infrastrukture poput gasovoda, koji rusku energiju šalje duboko u srce Balkana.
Rusija je njegovala političke saveznike na Balkanu kroz kombinaciju finansijskih podsticaja, političke podrške i tajnih operacija. Ovaj uticaj je najočitiji u Srbiji i Republici Srpskoj, entitetu sa srpskom većinom u Bosni i Hercegovini, gdje je Moskva izgradila snažne veze s nacionalističkim čelnicima koji podupiru protivzapadnu retoriku i politiku.
Odgovor Zapada je neadekvatan
Unatoč jasnim namjerama i akcijama Rusije na Balkanu, odgovor SAD-a i EU bio je krajnje neadekvatan. Umjesto da se suoče s malignim aktivnostima Moskve, zapadne sile su često sporo reagovale, sputane vlastitim unutrašnjim podjelama i zaokupljene drugim globalnim krizama. Ovaj nedostatak odlučnosti ohrabrio je Rusiju, omogućivši joj da produbi svoje uporište na Balkanu i neosporno proširi svoj uticaj.
EU je posebno kriva za strateško zanemarivanje. Iako je Brisel balkanskim zemljama ponudio nejasna obećanja o budućem članstvu, nije uspio da isporuči koherentnu i vjerodostojnu strategiju proširenja. Zbog toga je regija postala ranjiva na rusku manipulaciju i razočarana izgledima evropske integracije. Istodobno su SAD uveliko gurnule Balkan na periferiju svojih vanjskopolitičkih prioriteta, fokusirajući se umjesto toga na suprotstavljanje ruskoj agresiji u Ukrajini i jačanje istočnog krila NATO-a. No, ignorisanjem Balkana Vašington riskira otvaranje novog fronta u borbi protiv ruskog uticaja.
Što moraju napraviti Amerika i EU?
Kako bi se suprotstavili malignom uticaju Rusije na Balkanu, Sjedinjene Američke Države i Evropska unija prvo moraju prihvatiti hitnost prijetnje i pokazati obnovljenu predanost regiji. To zahtijeva pomak s trenutne reaktivne pozicije na proaktivnu strategiju koja se bavi temeljnim uzrocima nestabilnosti i jača demokratsku otpornost.
EU i SAD moraju razviti koherentnu, koordiniranu strategiju koja daje prioritet Balkanu kao ključnom geopolitičkom bojnom polju. Ova strategija trebala bi obuhvatiti političku, ekonomsku i bezbjednosnu dimenziju, koristeći sve raspoložive alate za suprotstavljanje ruskom uticaju, od diplomatskog pritiska do finansijske pomoći. Kako bi se borio protiv ruskih dezinformacija, Zapad mora ulagati u jačanje nezavisnih medija. To prvenstveno uključuje finansiranje inicijativa za provjeru činjenica, potporu istraživačkom novinarstvu i promicanje medijske pismenosti kako bi se građanima pomoglo razlikovati istinu od propagande.
EU i SAD trebaju brže i učinkovitije da rade na smanjenju zavisnosti Balkana od ruskih energenata, ulaganjem u projekte obnovljive energije i razvoj infrastrukture.
Zapad rizikuje gubitak Balkana
Članice NATO-a i EU trebale bi da povećaju bezbjednosnu saradnju s balkanskim zemljama, pružajući obuku, razmjenu obavještajnih podataka i vojnu pomoć u borbi protiv ruske taktike hibridnog ratovanja. To bi prije svega trebalo uključivati jačanje kibernetičke obrane i jačanje otpornosti na dezinformacije i uplitanje u izbore.
Ako SAD i EU ne uspiju odlučno djelovati, rizikuju gubitak Balkana nauštrb neprijateljske sile koja nastoji da potkopa njihove vrijednosti, interese i bezbjednost. Balkan je već leglo istorijskih nezadovoljstava i etničkih napetosti, a lako bi mogao postati sljedeća vruća tačka u ruskoj kampanji destabilizacije Evrope.
Legendarni strateg Zbigniew Brzezinski jednom je upozorio: “Istorija nije slučajnost. Put do stabilnosti i mira zahtijeva jasnu odlučnost i svrhovit angažman.”
Vrijeme je za odlučnu akciju
Vrijeme samozadovoljstva je prošlo. Zapad mora da shvati realnost malignog uticaja Rusije na Balkanu i pokrenuti hrabru i odlučnu akciju prije nego što bude prekasno. Neuspjeh da se to učini ugrožava ne samo budućnost Balkana već i ukupnu stabilnost i bezbjednost Evrope.
Sat otkucava i sada je trenutak za odlučnu akciju SAD-a, EU i Ujedinjenog Kraljevstva.